(Orthodontics) تعریف ارتودنسی:
یک تخصص در رشته دندان پزشکی است.
این کلمه مرکب است از دو واژه لاتین "ارتو" به معنای راست و درست و "ادوس" یا مشتق آن "دنس" به معنای دندان.
ارتودنسی یکی از مهمترین رشته های تخصصی دندانپزشکی است. همچنین اولین تخصص معرفی شده در دندانپزشکی و دومین تخصص ایجاد شده در کلیه رشته های پزشکی می باشد.
درمان ارتودنسی به تصحیح ناهنجاری های دندانی و فکی می پردازد. ناهنجاری می تواند ناشی از موقعیت نادرست دندانها، ناهنجاریهای دو فک نسبت به هم باشد و یا ممکن است هر دو مشکل دندانی و فکی در یک فرد باشد. در واقع درمان های ارتودنسی بر تصحیح موقعیت دندانها و یا تغییر الگو و جهت رشد دو فک (درمان های ارتوپدیک یا جراحی فک) متمرکز است.
اولین مراجعه و معاینه ارتودنسی در کودکان
اولین چک آپ ارتودنسی کوکان در سن 7 سالگی کودک انجام پذیرد.ارجح است .
با ویزیت زودهنگام کودک می توان چگونگی رویش دندانها و رشد فک را ارزیابی نمود. 3-5سالگی بهترین سن برای رفع عادات دهانی است..
بیشتر مردم فکر می کنند زمان مناسب برای ارتودنسی نوجوانی است اما واقعیت این است که بیشترین درمانهای ارتودنسی در سنین 14-9 سالگی انجام می شود.
در 7 سالگی کودکان دندانهای شیری و دائمی را با هم دارند و ارتودنتیست در این سن می تواند بسیاری از مشکلات مربوط به رشد فک و دندانها را ارزیابی کند.این مطلب بسیارمهم است زیرا بسیاری از مشکلات ارتودنسی اگر زود متوجه شویم ساده تروسریع تر تصحیح می شوند .به همین دلیل انجمن ارتودنتیست های امریکا پیشنهاد می کند که اولین چک آپ ارتودنسی درسن 7 سالگی انجام پذیرد.
زیرا گاهی حتی وقتی که دندانهای کودک در ظاهر مرتب است ممکن است مشکلات نهفته که دیده نمی شوند وجود داشته که می توان آنها را به خوبی تصحیح کرد وگاهی ممکن است برای یک مشکل ظاهری درمان فوری در نظر گرفته نشده و فقط بیمار تحت پیگیری قرار گیرد.
تا زمان رویش تمام دندانهای دائمی ارجح است کودک تحت نظر باشد.برای هر بیمار زمانی خاص زمان ایده ال برای درمان است و تشخیص این زمان بر عهده ارتودنتیست است.در برخی موارد ارتودنتیست پیشنهاد درمان زود هنگام می دهد.درمانهای زود هنگام سبب پیشگیری از مشکلات جدی در اینده می شوند ونیز در مواردی سبب کوتاهتر و اسانتر شدن درمان در سنین بالاتر می گردند.
درمان در سنین کودکی با دستگاههای ثابت ومتحرک امکان پذیر است وحتی می تواند رشد استخوانها را راهنمایی کند و محیط بهتری برای رویش دندانهای دایمی فراهم نماید.
مزایای درمان در سنین کم:
1-جهت دهی به رشد فکین
2-کاهش خطر شکستن دندان ها به هنگام بیرون زدگی دندانهای پیشین فک بالا
3-تصحیح عادات مضر دهانی
4-افزایش اعتماد به نفس و بهبود ظاهر کودک
5- رویش دندان های دایمی در محل صحیح خود
نکاتی که نشان دهنده نیاز کودک شما به ارتودنسی است :
1-زود یا دیراز دست دادن دندانهای شیری
2- اشکال در جویدن یا گاز زدن
3-تنفس دهانی
4-مکیدن انگشت
5-بی نظمی دندانها
محل نامناسب قرارگیری دندان ها-6
7-فک بالا یا پایین خیلی جلو یا خیلی عقب
8-دندانهای پیشین بیرون زده
9-جویدن یا گاز گرفتن گونه
10-بهم نرسیدن دندانهای بالا و پایین
11-پوشش زیاد دندان های جلو بالا روی دندان های جلو پایین
12-پوشیده شدن دندان جلوی بالا توسط دندان های پایین
13-عدم تقارن صورت
14-دندان قروچه
15-گوش درد
نگهدارنده ها :
این دستگاه ها به صاف و مرتب ماندن دندان های مرتب شده درون دهان کمک می کنند.
برای حفظ و ثبات نتایج درمان ارتودنسی به کار می روند.هنگامی که سیمهای ثابت از دهان خارج می شود ،برای حفظ سلامتی و
زیبایی لبخند استفاده از نگاهدارنده الزامی و واجب
است. نحوه استفاده از آن به شما آموزش داده می شود و انواع متفاوتی دارد.
تعدادی از آنها متحرک و تعداد ی از آنها ثابت بوده به دندانهای شما چسبانیده می شوند.ارتودنتیست نوعی نگاهدارنده برای شما طراحی می کند که زیبایی ئ نتایج درمان دندان های شما را حفظ کند..
لطفااز توصیه های ارتودنتیست خود پیروی کنید
اجرای توصیه های ارتودنتیست در استفاده از نگاهدارنده سبب حفظ نتایج درمانی و اهداف درمانی ارتودنسی می شود.وگرنه دندانهای شما نسبت به موقعیت اولیه خود بر می گردد.گاهی ممکن است مجبور شوید مدت زمان زیادی از نگاهدارنده خود استفاده کنید پس باید صبور بود.شرایط درمانی و طبیعت ناهنجاری هر فرد با فرد دیگر تفاوت دارد به همین جهت باید به توصیه های ارتودنتیست خود عمل نمایید. حتی در برخی موارد ممکن است استفاده از نگاهدارنده بصورت دائمی ضروری باشد. ارتودنتیست مدت زمان مورد نیازو علت آن را برای شما توضیح خواهد داد.
اگر ازنگاهدارنده استفاده می کنید نکات زیر را بخاطر بسپارید :
1-آنها را بصورت مداوم استفاده نمایید.
2-آنرا تمیز نگه دارید : تمیز کردن آن بسیار آسان است ،ارتودنتیست شما نحوه این تمیز کردن را به شما یاد خواهد داد.اگر ریتینر شما ثابت است و به دندانهای شما چسبیده بسیار مهم است که آنها را بطور کامل بعد از وعده های غذایی مسواک بزنید و زیر سیم ها را حداقل روزی یکبار با دنتال فلاس (نخ دندان)تمیز کنید .ارتودنتیست نحوه مراقبت ازنگاهدارنده را به شما یاد خواهد داد.اگرمتحرک است پس از خروج آن از دهان می توان به راحتی آنرا با مسواک تمیز کرد.حداقل تا زمانی که این امکان را بدست می آورید دهان خود را شستشو دهید .چه نگاهدارنده شما ثابت باشد و چه متحرک ، حداقل هر 6 ماه یکبار لازم است توسط ارتودنتیست خود ویزیت شوید.
3-آنرا بدقت بکار ببرید و از آن مراقبت کنید:به یاد داشته باشید که هر زمانی که در دهان شما نیست باید جای کاملا امنی باشد ، تا نشکنند و از بین نروند.اگر از شما خواسته شده که آنرا فقط قسمتی از روز درون دهان خود قرار دهید ،آنرا هنگام عدم استفاده درون جعبه اش بگذارید تا آسیب نبیند و گم نشود. بسته به جنس آن، به شما گفته می شود که هنگام عدم استفاده آنرا در یک محیط مرطوب بگذارید.
4-اگر نگاهدارنده شما شکست یا گم شد یا به خوبی درون دهان شما قرار نگرفت درمانگرخود را مطلع سازید. ارجح است با ارتودنتیست و دندانپزشک خود همکاری داشته باشید.چون رعایت بهداشت دندانی مهم است ،ویزیت های منظم با دندانپزشک خانوادگی باید هر 6 ماه یکبار در طول دوران ارتودنسی ادامه یابد .برای بیمار بسیار اساسی است که از غذاهایی استفاده نکند که به دستگاههای ارتودنسی صدمه می زند .بیمارباید سلامتی و تغذیه خود را برای دستیابی به بهترین نتیجه درمانی حفظ کند. تغذیه خوب برای استخوانها و بافتها در طول درمان ارتودنسی سبب سلامتی آنها و فرد می شود.
ارتودنسی و جراحی
ارتودنتیست می تواند ردیف نامناسب دندان ها ، بی نظمی ها و فضای اضافی بین دندان ها را تصحیح نماید ولی تصحیح مشکلات فکی پس از اتمام رشد نیازمند همکاری یک جراح فک و صورت است. جراح می تواند پس از انجام ارتودنسی و انطباق رابطه فکی با انجام جراحی بر روی یکی از فکین و یا هر دو فک رابطه مناسب دندانی وفکی و همچنین ظاهر مناسب چهره را فراهم نماید.
در این موارد ارتودنتیست و جراح دهان باید با یکدیگرهمکاری کرده و ایندو یک طرح درمان جامع به بیمار ارائه می دهند. بسته به نوع مشکل ممکن است به تخصص های دیگر دندانپزشکی هم مثل لثه ، ریشه و پروتز هم نباز باشد..همکاری این تیم سلامت دندانی فرد را درحال و آینده تامین می کند.
به هنگام جلو آمدگی و عقب رفتگی فک بالا و پایین، چانه عقب رفته ( افرادی که برجستگی چانه ندارند)
یا بیرون زده، ارتفاع خیلی کم (جمع شدگی صورت) یا ارتفاع بیش از حد صورت، ( صورت کشیده و دراز و باریک) ، دیده شدن زیاد لثه دندان های جلو فک بالا، انحراف فک پایین، ناهنجاری های صورتی جمجمه ای و شکاف لب و کام ، می توان از همکاری ارتودنتیست و جراح و سایر تخصص های مربوطه به خوبی کمک گرفت. برای اطلاع بیشتر از ارتودنسی و جراحی می توانید به کتابی که به این منظور تهیه شده و در سایت قرار داده شده مراجعه نمایید.-
مراحل کار همکاری تیم ارتودنتیست و جراح به چگونه است ؟
اغلب بیماران طی این پروسه تحت یک درمان اولیه و ابتدایی ارتودنسی برای مرتب شدن نسبی دندانهایشان قرار می گیرند که این دوره ابتدایی وضعیت دندانی و درمان پس از جراحی آنها را بهبود می بخشد. بنابراین تیم متشکل از ارتودنتیست و جراح فک وصورت پیش از جراحی یک درمان ابتدایی ارتودنسی را جز طرح درمان قرار می دهند و هنگامی که دندانها تا حدی مرتب شده فکین با یکذیگر هماهنگ شونذ اقدام به جراحی می کنند.براکت ها و دستگاههای ارتودنسی که برای درمان پیش از جراحی بکار می روند در طول دوران جراحی هم باقی می مانند که این باقی ماندن به ثبات دندانها و فک کمک می کند.بعد از درمان جراحی هم یک فاز دیگر از درمان ارتودنسی در نظر گرفته می شود که این دوره سبب ثبات دندانها و فک در موقعیت نهایی خود شده و به حفظ تقارن صورتی کمک می کند.
ارتودنسی ̨ سرعت حرکت دندانها و لقی دندان
زمان طولانی آن برای رسیدن به لبخند زیبا نگرانند و به همین دلیل در تبلیغات برای انجام درمان سریع ارتودنسی خیلی ها مواردی را عنوان می نمایند که صحت ندارد.
▪ سرعت معمول و مناسب برای ارتودنسی دندان های شلوغ و نامنظم چقدر است؟
ـ به طور کلی سرعت حرکت دندان ها در هر ماه حداکثر در حدود یک میلی متر است که این بستگی به عوامل بسیاری مانند سن بیمار (با توجه به اینکه امروزه درمان های ارتودنسی را در هر سنی می توان انجام داد) دارد ولی طول درمان در بیماران کم سن مسلما کمتر از افراد مسن تر است و حتی جنس بیمار مهم است. مثلا در خانم ها طول درمان به طور نسبی کمتر از آقایان است ..
▪ چگونه می توان متوجه شد که نیروهای وارده بر دندان بیش از حد است؟
یک علامت هشدار دهنده به نام درد بسیار کمک می کند. معمولا نیروهای زیاد باعث درد مداوم و بیشتر از حد معمول می شود ( اغلب بیماران تحت درمان با دستگاه های ارتودنسی اعم از ثابت و متحرک یک میزان از درد و یا فشار را در ناحیه دندان ها در روزهای اول درمان و یا درهر مراجعه در طول درمان دارند) . اگر میزان نیرو مناسب باشد دردها معمولا زود از بین می روند و بیمار به نیروهای وارده توسط دستگاه های ارتودنسی عادت می کند به طوری که تا پایان درمان احساس درد ندارند. ولی به طورکلی ممکن است بیماران در روزهای اول این درد را هنگام جویدن غذا احساس کنند که بعد از چند روز کم شده یا از بین می رود.
نکته حایز اهمیت این است که در این مرحله بیمار نباید عمل جویدن را کم کرده یا از جویدن خودداری کند چون خود عمل جویدن باعث خون رسانی بیشتر به مجاورت ریشه ها و کاهش درد می شود به طوری که در روزهای اول برای کاهش درد می توان جویدن آدامس را به بیمار پیشنهاد داد. علاوه بر درد مداوم بیشتر از یک هفته، اگر نیروهای وارده خیلی زیاد باشد التهاب لثه در لبه دندان و یا دندان هایی که تحت فشار زیادی هستند را می توان مشاهده کرد اما از نظر کلینیکی نیروی زیاد می تواند موجب تخریب ریشه، تخریب استخوان ، لقی بیش از حد دندان ها و حتی از دست دادن دندان ها شود.
یکی دیگر از علایم نیروی زیاد لقی بیش از حد و معمول دندان و یا دندان ها است.
▪ لقی دندان در اثر ارتودنسی سریع قابل برگشت است؟
ـ اصولا لقی دندان ها در حین هر گونه درمان ارتودنسی امری طبیعی و عادی است چون برای حرکت دندان، ابتدا دندان باید میزانی لق شود تا بتواند حرکت کند. البته این لقی بسیار کم ولی توسط بیمار محسوس است. لقی دندانی که در حد طبیعی باشد به طور قطع بعد از درآوردن دستگاه های ارتودنسی از بین می رود و بیمار نباید از این موضوع ناراحت باشد.
چنانچه نیروهای وارده بر دندان ها بیشتر از حد معمول بوده و یا دندان ها از پیش لق نباشند، لقی ماندگار بعد از درمان معمولا بیش از یک ماه بعد از درمان، امری غیرطبیعی است و بیمار برای ارزیابی بیشتر باید به درمانگر خود مراجعه کند
ارتودنسی ، دندانپزشکان و ارتودنتیست ها
ـ درمان ارتودنسی در مراحل دندانی متفاوت̨ تفاوت دارد. درمان های ارتودنسی در دوره دندانی شیری، دوره دندانی مختلط (هنگامی که کودک در دهان همزمان دندان های شیری و دایمی دارد که معمولا بین سنین ۷ تا ۱۴ سالگی است) و دوره دندانی دایمی که تمامی دندان ها دایمی هستند انجام پذیر است. بسیاری از درمان های ارتودنسی در دوره دندانی مختلط به عنوان ارتودنسی پیشگیری می تواند توسط دندانپزشک عمومی انجام گیرد اما بیمارانی که نیاز به درمان های ارتودنسی پیشرفته و دستگاه ثابت دارند بهتر است که به متخصصان ارتودنسی مراجعه کنند.
دستگاههای ارتودنسی
دستگاههای ارتودنسی شامل دو شکل کلی ثابت و متحرک می باشند که بسته به نوع مشکل بیمار یکی از آنها یا هردو بکار می رود . وجه تسمیه این دستگاهها بر مبنای قابلیت جابجایی آنها توسط بیمار است. در دستگاه ارتودنسی ثابت اجزاء به صورت نگین هایی بر روی دندان چسبانده شده و ثابت می گردند. در حالی که دستگاههای متحرک ساختارهای پلاستیکی شکلی هستند که توسط خود بیمار گذاشته و برداشته می شوند
یکی از سوالات رایج از سوی بیماران این است که ارتودنسی ثابت بهتر است یا متحرک؟ پاسخ این است که هر کدام اینها کاربرد، مزایا و معایب خود را دارند. به عنوان مثال برای درمان های هدایت رشد فک که در طول دوره رشد بیماران صورت می گیرد باید از دستگاههای متحرک بهره برد. از سویی ردیف کردن دندانها به صورت دقیق و با رعایت جزئیات تنها توسط ارتودنسی ثابت انجام می شود..
از مهمترین مزایای ارتودنسی ثابت، کاهش نیاز به همکاری بیمار دراستفاده مرتب دستگاه می باشد و نیروی وارده به دندانها در سه بعد فضایی قابل تنظیم است. مهمترین ایراد دستگاههای ثابت ارتودنسی، لزوم دقت زیاد بیمار در رعایت بهداشت دهان و دندانها است زیرا حضور دستگاههای ثابت داخل دهان روند معمول مسواک زدن و نخ دندان کشیدن را مشکل می کند.
مهترین مزیت ارتودنسی متحرک امکان راحت تر رعایت بهداشت دهان در قیاس با ارتودنسی ثابت است. به گونه ای که حین غذا خوردن و مسواک زدن بیمار می تواند دستگاه متحرک خود را بردارد. همین نکته مهمترین عیب دستگاههای متحرک را نیز رقم می زند. به این مفهوم که به دلیل قابلیت گذاشتن و برداشتن از سوی بیمار، نیاز به همکاری بالای بیمار در استفاده مرتب دارد.
ناهنجاری ها و ارتودنسی
ناهنجاری های دندانی و استخوانی را می توان توسط ارتودنسی درمان نمود.
. هر دو این ناهنجاریها ممکن است متأثر از عوامل ژنتیکی، محیطی یا هر دو باشند. با این حال اختلالات اسکلتی بیشتر با زمینه ارثی در ارتباط بوده و درمان مشکل تری هم دارند. ناهنجاری اسکلتی یا فکی در ارتودنسی بهتر است قبل از بلوغ جنسی درمان گردد. از دیگر اختلافات بین این دو دسته ناهنجاری، زمان مداخله درمانی می باشد. سن بیمار اهمیت بالاتری جهت رفع ابنورمالیتی های اسکلتی دارد به گونه ای که قبل از بلوغ جنسی امکان کنترل و هدایت رشد فکین وجود دارد .حال آنکه پس از آن در صورت شدید بودن ناهنجاری فکی ناچارأ ارتودنسی همراه با جراحی فک انجام می شود.
ناهنجاری های دندانی بهتر است بین ۱۲ تا ۱۵ سالگی درمان شوند زیرا متابولیسم در این سنین بالاتر است . در مورد مشکلات دندانی و در رأس آنها بی نظمی دندانها محدودیت سنی کمتری وجود دارد. در واقع نا مرتب بودن دندانی را در هر سنی به شرط برقراری سلامت استخوان، لثه و بافت های نگهدارنده دندانها می توان ارتودنسی کرد. هر چند در این موارد هم بهترین سن مداخله بین ۱۲ تا ۱۵ سالگی است زیرا استخوان نرم تراست و متابولیسم بالاترکه سرعت حرکت دندانها و درمان ارتودنسی را افزایش می دهد.
آموزش بهداشت ارتودنسی
آموزش بهداشت ارتودنسی و رعایت بهداشت دهان و دندان در زمانی که تحت درمان ارتودنسی قرار دارید، اهمیتی بسیاری دارد. براکتها و هر گونه جسم خارجی در دهان می تواند در صورت عدم رعایت بهداشت محل تجمع پلاک میکروبی شده و باعث پوسیدگی دندانی و مشکلات لثه ای گردد.
بنابر این توصیه می شود در طول دوره ای که تحت درمان ارتودنسی قرار دارید، حداقل روزی ۴ مرتبه مسواک بزنید. مسواک های برقی در دوره درمان ارتودنسی و بویژه برای کودکان تجویز می شوند. اما از نظر آماری برتری زیادی نسبت به مسواک های دستی نداشته اند. در واقع مهمترین نکته آن است که کودک شما با مسواک خریداری شده بتواند ارتباط خوبی برقرار کند. البته مسواک تهیه شده نیز باید استاندارد های لازم را داشته باشد. از اینرو مسواک هایی که شناخته شده اند ارجح هستند.
در هر جلسه ویزیت ، ابتدا وضعیت بهداشتی شما ارزیابی می گردد. به یاد داشته باشید وضعیت بهداشت دندانها و لثه شما کاملا" بیانگر میزان همکاری شما در زمینه درمان ارتودنسی است
کم اهمیت دانستن اصول بهداشتی در درمان ارتودنسی به معنای بروز لکه های سفید رنگ پوسیدگی روی دندانها و یا تورم و التهاب لثه هاست که می تواند تبعاتی نظیر ظاهر نازیبای دندانها پس از پایان ارتودنسی و یا نیاز به جراحی لثه حین درمان ارتودنسی به دنبال داشته باشد.
توجه داشته باشید در چند هفته نخست ممکن است در زمان استفاده از مسواک و نخ دندان لثه های شما خونریزی کند که این نشان دهنده ملتهب بودن لثه های شما است. نگران نشوید و طبق دستور به کار خود ادامه دهید و یقین داشته باشید پس از گذشت چند هفته، این مشکل مرتفع می گردد. مسواک های بین دندانی ، نخ دندان و دهانشویه ها هم بایستی در کنار مسواک زدن استفاده شوند.